عادت چیست؟

تعریف عادت

عادت هدایت خودکار رفتارهایی از هر فرد است که وی با حداقل زحمت و انرژی انجامشان می دهد.

در تحقیقی که دانشگاه دوک آمریکا انجام داد اینگونه عنوان شد:

بیش از ۴۰ درصد کارهایی که همه ما انجام میدهیم ناشی از عادت است.

انواع عادت

عادات را میتوان به دو دسته تقسیم کرد:

۱-عادات غیرارادی: مانند نفس کشیدن، ضربان قلب و از این قبیل: واضح است که ما اراده ای در انجامشان نداریم.  کمترین میزان مصرف انرژی مربوط به این دسته است.

۲-عادات ارادی: مانند عادت به پرخوری، یا ورزش منظم. که البته نقش اراده در انجام این کارها روشن است. فرد چاقی را در نظر بگیرید که علرغمی اینکه همه از کنار سفره رفته اند کماکان مشغول خوردن است حتی طعنه کناردستی هم که به او میگوید: سیر نشدی خسته هم نشدی؟

مثمر ثمر نیست و واقعیت اینست که نه، خسته هم نشده است.

یا ورزشکار حرفه ای که بدون اینکه اثری از ناراحتی در وجودش ببینید ۱۰دور مستطیل زمین فوتبال را دویده است.

چه کارهایی عادت نیست؟

کارهایی که بصورت خودکار انجام نمی شوند و برای انجام دادنشان انرژی و زحمت زیادی مصرف میکنیم عادت نیستند.

تصور کنید بیمارانی را که دچار اختلالات تنفسی اند باید با اتصال به دستگاه، تنفس کنند چرا که آنقدر انرژی ندارد تا بتواند هر ثانیه از تنفسش را به یاد آورده و ارادی تنفس کند.

یا فرد چاقی که در عین میل و اشتهای فراوان به دلیل توصیه ی فراوان پزشک معالجش از خوردن یک همبرگر خوشمزه دست می کشد.فقط خدا می داند که چه انرژی زیادی برای نخوردن آن مصرف کرده است و در عوض مجبور است با صرف انرژی بسیار زیادتر ۴۰ دقیقه در پارک نزدیک منزل پیاده روی کند.

نحوه عملکرد مغز هنکام عادت

برای اینکه با عمل کرد مغز هنگام عادت آشنا بشویم لازمه اول ساختار مغز به زبان ساده را بیان کنیم. مغز را به شکل پیاز و با لایه های بیرونی تصور کنید ۳ بخش اصلی دارد:

۱-بخش های بیرونی : رویاهاتان، تصمیمات امروزتان ، تمام کارهای پیچیده ای که در طول روز انجام میدهیم در این بخش قرار دارد.

۲-وسط مغز: محل تلاقی مغز با ستون فقرات: مرکز کنترل خودکار مثل تنفس، بلع، یکه خوردن وقتی کسی میترسونتمون و… در این بخش واقع میشود.

۳-مرکز جمجمه: عقده های پایه: به اندازه توپ گلف: محل عادات ارادی، جایی که هر عادتی در شما ذخیره میشود اینجا قرار میگیرد.

تا حالا افرادی که دچار ضایعه مغزی شدند را دیده اید، اگه آسیب به بخش جمجمه و عقده های پایه وارد شده باشه فرد دچار فلج مغزی میشه و عملا زندگی کاملا مختل میشه و کاری نمیشه انجام داد زندگی بدون خاطرات گذشته ممکن است.

اما بدون هزاران کاری که آموخته ایم ناممکن است بویژه آنکه دیگر جایی برای ایجاد عادت جدید هم وجود نداشته باشد. اما اگر بخش بیرونی آسیب ببیند میشه امیدوار بود با تکیه بر بخش عادات برای او عادات جدیدی ایجاد کرد و آرام آرام او را به زندگی برگرداند.

عادت خوب است یا بد؟

مغز با اینکه تمام کارهای بدن را فرماندهی می کند ولی سعی میکند کمترین میزان انرژی را مصرف کند. از آنجا که وقتی کاری تبدیل به عادت میشود انرژی کمتری از ما برای انجامش می گیرد مغز ترجیح می دهد کاری که دائم تکرار میشود را به بخش عادات منتقل کند.

برای اینکار هر بار که آن کار را انجام میدهید نورونهای عصبی مسیر جدیدی باز میکنند در بخش عقده های پایه ی مغز، و با تکرار آن، مسیر ایجاد شده قطور و قطور تر میشود تا اینکه به میزان استاندارد میرسند.

هربار هم که عادتی را با اراده ترک میکنید کمی نورونهای عصبی آن عادت را کم رنگ میکنید و اگر تداوم در ترک آن عادت کنید بسیار ضعیف میکنید نورونهای عصبی آن عادت را، اما یادمان باشد نورونها هرگز از بین نمی روند.

ترک یا تغییر عادت؟

از آنجا که نورون‌ های عصبی هرگز از بین نمیروند،  شاید استفاده از کلمه ترک عادت صحیح نباشد.

با توجه به گسترش دانش بشر در خصوص عملکرد مغز در مواجه با عادتها، متخصصین معتقدند باید از رویکرد ترک عادت به تغییر عادت  روی آورد.

بعنوان مثال اگر قرار است که هر روز عصر شیرینی با یک لیوان نوشابه ای که میل میکردید را رها کنید، بهتر است هر روز عصر خرما به همراه چای نوش جان کنید تا اینکه به طور کامل آن عادت را رها کنید.

تغییر عادت پایدار

اگر میخواهید تغییر عادتی را در خود پایدار کنید لازم است چند نکته رادر نظر بگیرید:

1. عامل چیست؟ عاملی که شمارا به آن عادت وا میدارد بیابید و از همان عامل برای ایجاد عادت جدید بهره ببرید: در مثال بالا اگر میل به خوردن شیرینی با یک لیوان نوشابه در آن ساعت بخصوص است، لازم است برنامه تغییر شما هم در همان زمان انجام شود.
2. جایزه را بیابید: یعنی برای چه آن شیرینی خامه ای را میخورید آیا گرسنگی است و میخورید تا جایزه سیری به خود بدهید؟ آیا نوعی تفریح است برایتان، با خوردنش جایزه لذت بردن را میبرید؟ یا راهی برای تخلیه انرژی و ریلکس شدن است؟ و…
   پاسخ هر چه باشد بر اساس آن تغییر را ایجاد می کنید مثلا اگر سیری جایزه ای است که به خود میدهید باید تغییر متناسب با آن مثلا چای و خرما  میل کنید تا همان جایزه سیری را با کار جدیدی در همان ساعت به دست آورید.
3. محرک عمل داشته باشید: یعنی چیزی که شما را وادار به انجام آن تغییر کند. مثلا روی برگه ای که در آن ساعت در جایی باشد که حتما میبینید بنویسید: « من ……. از امروز ….مورخ …… با خودم عهد بستم که هر روز ساعت ۳ونیم در مکان….. چای و خرما بخورم» تحقیقات ثابت کرده است محرکهای عمل تا ۷۰ درصد در بهبود عملکرد موثر هستند.
4. انجام این پروسه در یک بازه زمانی ۲۱ روزه لازم است.

به زودی در مقالات دیگری بصورت مفصل به تشریح عملکرد مغز در هنگام تغییر و مراحل یک تغییر بنیادی سخن خواهم گفت.